ΧΡΗΣΗ ΦΥΤΩΝ ΕΔΑΦΟΚΑΛΥΨΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΖΙΖΑΝΙΩΝ ΣΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΕΩΣ

Η Γεωργία Συντηρήσεως (ΓΣ) στοχεύει, μεταξύ άλλων, στην προστασία του εδάφους από τη διάβρωση, τη διατήρηση της γονιμότητάς του και τη μείωση των εισροών στη γεωργία.

Στηρίζεται, δε, σε τρεις πυλώνες εφαρμογής: α) τη μειωμένη κατεργασία εδάφους, β) τη συνεχή κάλυψη του εδάφους με φυτά ή φυτικά υπολείμματα και γ) την εναλλαγή των καλλιεργειών (αμειψισπορά). Κατά την αμειψισπορά, δύναται να γίνει χρήση φυτών εδαφοκάλυψης (ΦΕ), τα οποία αποτελούν καλλιέργειες που σπέρνονται όχι για να συγκομιστούν, αλλά με σκοπό να προσφέρουν εδαφοκάλυψη και να ωφελήσουν την επόμενη καλλιέργεια.

Τα οφέλη αυτά, πέραν της προστασίας από τη διάβρωση, εστιάζονται κυρίως στη λίπανση και στην αντιμετώπιση των ζιζανίων. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις τα ΦΕ καταστρέφονται (με τη χρήση ζιζανιοκτόνων ή μηχανικά με ειδικούς κυλίνδρους) πριν από τη σπορά της κύριας καλλιέργειας. Στο πλαίσιο της ΓΣ, τα υπολείμματά τους δεν ενσωματώνονται στο έδαφος, αλλά αφήνονται στην επιφάνεια του εδάφους, προσφέροντας εδαφοκάλυψη ως αχυροστρωμνή.

Τα ΦΕ, ανάλογα με το είδος, είτε προσφέρουν θρεπτικά στοιχεία (ιδιαίτερα άζωτο) στο έδαφος, κυρίως όταν αυτά είναι ψυχανθή, είτε όταν είναι συνήθως αγροστώδη, συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των ζιζανίων, ειδικά όταν ορισμένα εξ αυτών (π.χ. η σίκαλη) απελευθερώνουν αλληλοπαθητικές ουσίες κατά την αποσύνθεσή τους. Ειδικότερα, τα είδη που προορίζονται ως ΦΕ για την αντιμετώπιση των ζιζανίων πρέπει να φέρουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

1. Να παράγουν μεγάλη φυτομάζα, ώστε να σχηματίσουν επαρκή αχυροστρωμνή στο έδαφος, που θα εμποδίσει το φύτρωμα και την ανάπτυξη των ζιζανίων.

2. Τα υπολείμματά τους να μπορούν να καλύψουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερη επιφάνεια του εδάφους.

3. Τα υπολείμματά τους να μη δημιουργούν προβλήματα στη φύτευση της επόμενης καλλιέργειας.

4. Οι αλληλοπαθητικές ιδιότητες που αναστέλλουν το φύτρωμα και την ανάπτυξη των ζιζανίων να μην επηρεάζουν την επόμενη καλλιέργεια.

Γενικά, τα είδη που θα επιλεγούν ως ΦΕ πρέπει να έχουν ευκολία στη διαχείρισή τους, να έχουν μικρό κόστος εγκατάστασης και να επιτυγχάνουν μεγάλη φυτομάζα.

Ο τερματισμός (καταστροφή) των ΦΕ επιτυγχάνεται συνήθως με την εφαρμογή μη εκλεκτικού, μη υπολειμματικού ζιζανιοκτόνου και/ή μηχανικά, με τη χρήση εξειδικευμένων μηχανών (roller/crimper). Μετά την καταστροφή τους, ακολουθεί κυλίνδρισμα των υπολειμμάτων τους, με σκοπό την «εναπόθεσή» τους στην επιφάνεια του εδάφους. Άλλος τρόπος, πιο φιλικός προς το περιβάλλον για την καταστροφή των ΦΕ, είναι απευθείας το κυλίνδρισμά τους, με τη χρήση εξειδικευμένων μηχανημάτων, που νεκρώνουν τα φυτά χωρίς να τα τεμαχίζουν.

Σήμερα, η σίκαλη ως ΦΕ για την αντιμετώπιση των ζιζανίων χρησιμοποιείται ευρύτατα στις ΗΠΑ, όπου λόγω της χρήσης γενετικώς τροποποιημένων ποικιλιών (ΓΤΠ) βαμβακιού, σόγιας και αραβοσίτου, υπάρχει η δυνατότητα συμπληρωματικής αντιμετώπισης των ζιζανίων με τη χρήση καθολικών ή άλλων μεταφυτρωτικών ζιζανιοκτόνων.

Εμπόδια στη χρήση των ΦΕ

Στην Ευρώπη, που δεν χρησιμοποιούνται ΓΤΠ, στο πλαίσιο της Γεωργίας Συντηρήσεως, όπου περιορίζεται η αναμόχλευση του εδάφους, άρα τόσο η χρήση των προφυτρωτικών ζιζανιοκτόνων όσο και η μηχανική αντιμετώπιση των ζιζανίων, ο έλεγχος των τελευταίων αποτελεί σημαντικό εμπόδιο στη χρήση των φυτών εδαφοκάλυψης. Έτσι, για την αντιμετώπιση των ζιζανίων και ειδικά σε καλλιέργειες που δεν είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικές με τα ζιζάνια, απαιτείται η εφαρμογή προφυτρωτικών ζιζανιοκτόνων (π.χ. στο βαμβάκι), που σημαίνει αναμόχλευση του εδάφους. Στις περιπτώσεις αυτές μπορεί να εφαρμοστεί το σύστημα κατεργασίας εδάφους σε λωρίδες (strip-tillage), δηλ. κατεργασία εδάφους μόνο πάνω στις γραμμές σποράς, σε συνδυασμό με μηδενική κατεργασία στο υπόλοιπο τμήμα του αγρού που υπήρχαν τα ΦΕ.

Εφαρμόζεται, με αυτόν τον τρόπο, προφυτρωτική ζιζανιοκτονία πάνω στη γραμμή σποράς, ακολουθούμενη από τη μετέπειτα μεταφυτρωτική ζιζανιοκτονία (καθολική ή μεταξύ των γραμμών), παράλληλα με τη διατήρηση των υπολειμμάτων των ΦΕ στην επιφάνεια του εδάφους.

Ένας άλλος περιοριστικός παράγοντας είναι η έλλειψη εξειδικευμένων σπαρτικών μηχανών που θα διασφαλίσουν επιτυχημένη σπορά και σωστό φύτρωμα της επόμενης καλλιέργειας πάνω στα υπολείμματα των ΦΕ. Τέλος, άλλοι περιοριστικοί παράγοντες στη χρήση φυτών εδαφοκάλυψης στη Γεωργία Συντηρήσεως αποτελούν η κατάλληλη διαχείριση των υπολειμμάτων των ΦΕ, το κόστος εφαρμογής, το κόστος αγοράς των μηχανημάτων, η δυσπιστία των αγροτών, καθώς και η έλλειψη ερευνητικών δεδομένων για την εφαρμογή τους στις εδαφοκλιματικές συνθήκες της εκάστοτε χώρας.

Οφέλη από τη χρήση των ΦΕ για την αντιμετώπιση των ζιζανίων

Τα πρώτα οφέλη είναι ορατά έπειτα από την πάροδο 3-4 χρόνων εφαρμογής. Τον πρώτο χρόνο εφαρμογής, υπάρχει περίπτωση αύξησης της πυκνότητας και του ανταγωνισμού των ζιζανίων.

Το οφέλη είναι μακροχρόνια και στηρίζονται στην αλλαγή των συνθηκών ανάπτυξης των ζιζανίων, λόγω αμειψισποράς, αλλαγών συνθηκών καλλιέργειας και αλληλοπάθειας. Έτσι, μετά από κάποια χρόνια, παρατηρείται αύξηση της βιοποικιλότητας των ζιζανίων, δηλ. περισσότερα είδη, αλλά λιγότερο ανταγωνιστικά και πιο εύκολα διαχειρίσιμα. Επίσης, μειώνεται η εμφάνιση φαινομένων ανάπτυξης ανθεκτικότητας στα ζιζανιοκτόνα, λόγω μείωσης της ποσότητας και εναλλαγής χρήση τους, αλλά και λόγω αντιμετώπισης των ζιζανίων με τη βοήθεια της αλληλοπάθειας.

Σημαντικοί παράγοντες που θα καταστήσουν βιώσιμη τη χρήση των ΦΕ

Η χώρα μας υστερεί σε ερευνητικά δεδομένα, οπότε η υποστήριξη της έρευνας με χρηματοδότηση αποτελεί σημαντικό παράγοντα για τη διερεύνηση της χρήσης των φυτών εδαφοκάλυψης ως μέσου αντιμετώπισης των ζιζανίων. Τα είδη των φυτών που θα χρησιμοποιηθούν, ο χρόνος καταστροφής τους συγκριτικά με τη σπορά της επόμενης καλλιέργειας, ο όγκος της φυτομάζας που θα παράξουν, η αποτελεσματικότητα εναντίον συγκεκριμένων ειδών ζιζανίων, η επίδρασή τους στην επόμενη καλλιέργεια, το στάδιο καταστροφής τους, είναι μερικά μόνο από τα θέματα που χρήζουν έρευνας. Επιπλέον, η αγορά κατάλληλων σπαρτικών μηχανών ή η δυνατότητα τροποποίησης των υφιστάμενων, αλλά και η χρήση κατάλληλων μηχανών διαχείρισης των υπολειμμάτων αποτελούν σημαντικούς παράγοντες για τη βιώσιμη χρήση των ΦΕ. Τέλος, πρέπει να τονιστεί ότι τα ΦΕ δεν μπορούν από μόνα τους να αντιμετωπίσουν τα ζιζάνια. Μπορούν, όμως, να συμβάλουν αποφασιστικά στη μείωση του πληθυσμού των ζιζανίων, στη μείωση χρήσης των ζιζανιοκτόνων και στην αντιμετώπιση της ανθεκτικότητας των ζιζανίων, πέραν της συμβολής τους στην προστασία από τη διάβρωση και την εξοικονόμηση ύδατος. Η χρήση τους βρίσκει εφαρμογή στις αροτραίες, αλλά και στις δενδρώδεις καλλιέργειες.