Η ιστορία της Σόφκας, της νεαρής κοπέλας που έμεινε έγκυος εκτός γάμου στις αρχές του 20ού αιώνα, δεν είναι απλώς ένα παραδοσιακό τραγούδι που ξεκινάει από τη Γρίβα του Νομού Κιλκίς. Είναι ένας καθρέφτης μιας εποχής όπου η γυναίκα ζούσε υπό το βάρος αυστηρών κοινωνικών κανόνων, ενός κόσμου στον οποίο η τιμή, η ντροπή και το «πρέπει» καθόριζαν τη μοίρα της.

Πριν το τραγούδι καταγραφεί γραπτώς το 1984, μεταδιδόταν προφορικά για δεκαετίες, μεταφέροντας από γενιά σε γενιά τις μνήμες, τους φόβους και τις κοινωνικές προσδοκίες μιας εποχής που δεν άφηνε χώρο στη διαφορετικότητα. Έτσι η γυναικεία ταυτότητα που ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την τιμή της οικογένειας επέφερε ακόμη και τον κοινωνικό αποκλεισμό γιατί μια κοπέλα που έμενε έγκυος εκτός γάμου θεωρούνταν «ατιμασμένη» και στιγματιζόταν.

Η ιστορία της Σόφκας από τη Γρίβα αναδεικνύει αυτό ακριβώς. Το φόβο της κοινωνικής κατακραυγής. Το ρόλο του πατέρα που, αντί να αποκηρύξει, επιλέγει να στηρίξει την κόρη του, κρατώντας μια στάση συγκινητική αλλά και σπάνια για την εποχή. Επιπλέον αναδεικνύει την πίεση της κοινωνίας πάνω στη γυναίκα, να παντρευτεί και να «διορθώσει» την εικόνα της στα μάτια των άλλων. Έτσι με την πάροδο των χρόνων η Σόφκα γίνεται, σύμβολο μιας ολόκληρης εποχής όπου η γυναίκα δεν είχε δικαίωμα στη δική της αλήθεια, δηλαδή δεν είχε κανένα δικαίωμα στη δική της ζωή.

Το τραγούδι «Σόφκα» χορεύεται σήμερα σε πανηγύρια, σε χορευτικούς συλλόγους, σε παραδοσιακά φεστιβάλ σε ολόκληρη την Ελλάδα. Έχει γίνει ένα από τα πιο αγαπημένα και αναγνωρίσιμα τραγούδια της Μακεδονίας.

Όμως, πόσοι από αυτούς που το χορεύουν γνωρίζουν την πραγματική ιστορία;
Οι περισσότεροι το αντιμετωπίζουν ως ένα δυναμικό παραδοσιακό χορευτικό κομμάτι χωρίς να γνωρίζουν το κοινωνικό δράμα που κρύβεται πίσω από τους στίχους. Και αυτό γίνεται επειδή το ίδιο το τραγούδι, με τον έντονο ρυθμό και την χορευτική του δομή, δε φανερώνει το βάρος της ιστορίας που μεταφέρει.

Έτσι, η Σόφκα καταλήγει να χορεύεται με χαρά, ενώ το περιεχόμενό της είναι γεμάτο πόνο, αγωνία και κοινωνικές πληγές. Ο χορός αυτός όμως αποτελεί ένα παράδειγμα, του πώς, η προφορική παράδοση μπορεί να μετατραπεί με τον καιρό σε πολιτιστικό προϊόν, αποκομμένο από την πραγματική του ρίζα.

Ένα βασικό ερώτημα λοιπόν που προκύπτει είναι κατά πόσο η κοινωνία έχει αλλάξει βαθιά από το 1900. Η γυναίκα σήμερα έχει δικαιώματα, φωνή, δυνατότητα επιλογής. Η εγκυμοσύνη εκτός γάμου δεν αποτελεί πλέον κοινωνικό «σκάνδαλο». Οι οικογένειες και η κοινωνία είναι πιο αποδεκτές και οι γυναίκες δεν καθορίζονται από τα στερεότυπα του παρελθόντος. Όμως… έχουν εξαφανιστεί οι «Σόφκες»;

Η απάντηση είναι πιο σύνθετη.

Υπάρχουν δυστυχώς ακόμα και σήμερα γυναίκες που βιώνουν κοινωνική πίεση και τους αυστηρούς οικογενειακούς κανόνες, το στιγματισμό για επιλογές που δεν συμβαδίζουν με τις προσδοκίες της κοινωνίας, το φόβο απέναντι στη διαφορετικότητα, την κριτική για τις προσωπικές τους σχέσεις, το φόβο για το «τι θα πει ο κόσμος».

Σε ορισμένες κλειστές κοινωνίες ή οικογένειες, η ιστορία της Σόφκας μοιάζει ακόμα τρομακτικά οικεία. Η κοινωνία μπορεί να έχει εξελιχθεί, αλλά τα κοινωνικά στερεότυπα παραμένουν, απλώς άλλαξαν μορφή.

Ωστόσο η ιστορία της Σόφκας είναι μια υπενθύμιση ότι οι γυναίκες στο παρελθόν κουβαλούσαν βάρη που εμείς σήμερα πολλές φορές αγνοούμε. Θα πρέπει λοιπόν να συνειδητοποιήσουμε ότι η κοινωνική προκατάληψη δεν εξαφανίζεται από μόνη της αλλά χρειάζεται παιδεία, διάλογο και ενσυναίσθηση.

Όταν λοιπόν χορεύουμε σήμερα τη «Σόφκα», ίσως αξίζει να αναρωτηθούμε το εξής: Χορεύουμε απλώς έναν όμορφο ρυθμό ή έναν ολόκληρο αιώνα κοινωνικών αγώνων;

Και κυρίως. Μήπως γύρω μας, υπάρχουν ακόμη γυναίκες που χρειάζονται στήριξη, κατανόηση και μια κοινωνία που δε θα τις κρίνει αλλά θα τις αγκαλιάσει, όπως έκανε κάποτε ο πατέρας της Σόφκας;