Ο ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΣΙΔΕΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΝΙΣΣΑ ΠΕΛΛΑΣ ΜΑΘΑΙΝΕΙ ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΟΥΣ ΕΥΡΩΠΑΙΟΥΣ

Την ποντιακή μουσική παράδοση στην καρδιά της Ευρώπης, τη Ζυρίχη της Ελβετίας, μεταφέρει εδώ και δύο χρόνια και την διδάσκει στους συνεπαρμένους από τους ήχους της κεμεντζέ Ευρωπαίους πολίτες ένας Πόντιος μουσικός με καταγωγή από την Άρνισσα της Πέλλας, που εδώ και είκοσι χρόνια ζει στο χωριό της γυναίκας του. Είναι «ένα χωριό-πανεπιστήμιο για την ποντιακή παράδοση τα Κομνηνά Πτολεμαΐδας», όπως λέει ο ίδιος στο pontos-news.gr.

Ο Γρηγόρης Σιδεράς είναι καθηγητής στο Μουσικολογικό Ωδείο της Ζυρίχης· επιλέχθηκε να διδάξει σε αυτό ποντιακή μουσική από μία Ελβετίδα καθηγήτρια, που την λάτρεψε ακούγοντάς τον να παίζει.

Η συγκεκριμένη συνεργασία δεν αποτελεί τη μοναδική περίπτωση που ο Γρηγόρης Σιδεράς λειτούργησε ως πρεσβευτής της ποντιακής μουσικής και διαλέκτου στο εξωτερικό. Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από τότε που κατάφερε να κερδίσει το β΄ βραβείο σε ευρωπαϊκό διαγωνισμό ποίησης, στη Θεσσαλονίκη, χρησιμοποιώντας ποντιακό στίχο.

Ο Γρηγόρης Σιδεράς (αγγείον) σε φεστιβάλ παραδοσιακών χορών στην Ιταλία

«Εσείς γράφετε στη μητρική σας γλώσσα. Εγώ γιατί δεν μπορώ να γράψω στη δική μου μητρική γλώσσα;», ήταν η αφοπλιστική απάντηση του Γρηγόρη Σιδερά σε μερίδα Ευρωπαίων που δεν συμφωνούσαν να πάρει μέρος στον διαγωνισμό με ποντιακό στίχο.

Για την ιστορία, βραβεύτηκε το ποίημά του «Όντεν πουλόπο μ’ πορπατείς».

«Μετά από αυτόν το διαγωνισμό μπήκαν σε διεθνές ανθολόγιο τρία ποιήματά μου σε ποντιακό στίχο, τα οποία στη συνέχεια έγιναν τραγούδια», λέει με καμάρι για την ποντιακή ταυτότητά του ο Γρηγόρης Σιδεράς.

Ένα τραγούδι σε μουσική και στίχους του Γρηγόρη Σιδερά από το τελευταίο του CD

Το ιερό χώμα της γιαγιάς Μυροφόρας
Διωγμένοι από τους Τούρκους το 1870 από την Ορντού (Κοτύωρα), οι πρόγονοι του Γρηγόρη Σιδερά εγκαταστάθηκαν στο Γκίρχαμαν (Σαράντα Αλώνια), όπου γεννήθηκαν οι παππούδες του. Με το διωγμό το 1923 πήγαν αρχικά στη Νικομήδεια και στη συνέχεια, μετά από περιπλάνηση σε Καβάλα, Βόλο και Καλαμάτα, κατέληξαν στο Όστροβο, τη σημερινή Άρνισσα.

Το σπίτι των παππούδων στην Άρνισσα

Ήταν 14 χρόνων ο Γρηγόρης όταν παρακολουθούσε τη γιαγιά του, Μυροφόρα, να τοποθετεί με σεβασμό και μεγάλη προσοχή στην αυλή του σπιτιού της, στην Άρνισσα της Πέλλας, χώμα σε μια γλάστρα και να φυτεύει σ’ αυτήν βασιλικό. Το χώμα το είχαν φέρει λίγες μέρες νωρίτερα οι γονείς του από το Γκίρχαμαν της Νικομήδειας, τη γενέτειρα των δικών τους γονιών. Για να πειράξει τη γιαγιά του τότε, ο Γρηγόρης έκανε πως βγάζει το χώμα από τη γλάστρα για να το πετάξει. «Αυτό το χώμα είναι ιερό», του είπε.

«Όταν πεθάνω, θέλω από αυτό να ρίξετε στον τάφο μου». Η συγκίνηση που ένιωσε τότε με τα λόγια αυτά, τον οδήγησε να αρχίσει να ψάχνει την ποντιακή παράδοση και να μαθαίνει ιστορίες για τον Πόντο.

Τότε ήταν που έπιασε στα χέρια του και την κεμεντζέ και άρχισε να την ανακαλύπτει. Λίγον καιρό αργότερα έπαιξε για πρώτη φορά σε εκδήλωση στην Άρνισσα και στη συνέχεια έπιασε δουλειά σε ποντιακό μαγαζί στην Πτολεμαΐδα! Για δέκα χρόνια όμως, από τα 20 του όταν έπαθε ένα ατύχημα στα δάχτυλα του χεριού του, αναγκάστηκε να διακόψει την ενασχόλησή του με τη μουσική. Εκείνη την εποχή παντρεύτηκε και εγκαταστάθηκε στα Κομνηνά.

Στο σπίτι των παππούδων, μπροστά στο εικόνισμα της Παναγίας

«Τα Κομνηνά είναι ένα καθαρό ποντιοχώρι, ένα κανονικό “πανεπιστήμιο” σε ό,τι αφορά τη μουσική, τη γλώσσα, την παράδοση, τα ήθη, τα έθιμα, τα πάντα. Έχουν ακόμα παρχαρέτες [σ.σ. άντρες που ζουν για έξι μήνες στο παρχάρι] και παρχαρομάνες [σ.σ. γυναίκες που ανεβαίνουν στο παρχάρι και φροντίζουν το χώρο όπου βρίσκονται οι άντρες τους]. Δοξάζω τον Θεό που με βοήθησε να ζω σε αυτό είκοσι χρόνια. Εκεί έμαθα και να μιλάω άπταιστα ποντιακά», λέει στο pontos-news.gr ο Γρηγόρης Σιδεράς.

Με την επίσης Πόντια γυναίκα του μιλάνε πολύ συχνά στο σπίτι ποντιακά, ενώ στην ίδια διάλεκτο απευθύνεται και στις τρεις κόρες του, 16, 8 και 2,5 ετών. Οι δύο μεγάλες καταλαβαίνουν και συχνά χρησιμοποιούν κάποιες ποντιακές λέξεις.

Το αγαπημένο του αγγείο
Στα 30 του ο Γρηγόρης Σιδεράς πρωτοέπιασε στα χέρια του το αγγείο, όργανο για το οποίο είναι γνωστός. Αυτοδίδακτος και στο αγγείο, το έφερε για πρώτη φορά μπροστά σε κόσμο σε εκδήλωση της Καλλιτεχνικής Στέγης Ποντίων Κοζάνης και στη συνέχεια στο τοπικό κέντρο «Ακρίτες».

Πλέον παίζει αγγείο σε όλη την Ελλάδα, αλλά και σε εκδηλώσεις σε πολλές χώρες του εξωτερικού (Ιταλία, Ολλανδία, Βέλγιο, Αυστρία, Γερμανία, Ελβετία κ.α.). Χαραγμένη στο μυαλό του είναι η συμμετοχή του σε διεθνές φολκλορικό φεστιβάλ, στη Φρανκφούρτη, το οποίο παρακολούθησαν 3.000 άτομα. Έχει συνεργαστεί με πολλούς γνωστούς Πόντιους καλλιτέχνες, όπως ο Αλέξης Παρχαρίδης, ο Γιώργος Σοφιανίδης, ο Πόλυς Παπαγιαννίδης και άλλοι.

Επειδή γνώριζε πολύ καλά την ποντιακή αλλά και από τον πόθο και την αγωνία του να μη χαθούν λέξεις ή (πολύ χειρότερα) όλη η διάλεκτος, άρχισε να γράφει στίχους στα ποντιακά.

Η πρώτη του δουλειά σε αυτό το κομμάτι ήταν το CD Άβζηστος καντήλα (2012). Όπως λέει στο pontos-news.gr, ήθελε να βγάλει μόνο ένα αντίτυπο και να το εναποθέσει στον τάφο του παππού του Γιώργου και της γιαγιάς του Μυροφόρας Σιδερά, τελικά όμως κυκλοφόρησε 1.000, που εξαντλήθηκαν. Στο εξώφυλλο του CD είναι μια φωτογραφία του παππού και της γιαγιάς. «Πηγαίνω στον τάφο τους μόνος μου και παίζω λύρα, ευχαριστώντας τους που μου μεταλαμπάδευσαν την αγάπη για την ποντιακή παράδοση. Τους παίζω μουσική, για να την ακούσουν και να μου δώσουν την έγκρισή τους γι’ αυτά που έγραψα.

Στη Ρόδο το 2015

»Στο σπίτι μου έχω έναν χώρο που μοιάζει με σπίτι στον Πόντο το 1900. Εκεί είναι τα πράγματα των παππούδων μου. Λεκάνη, τεντζερές, καθρεφτάκι, χειροποίητα χαλιά, καρέκλα, ντιβάνι κ.ά. Εκεί δημιουργώ μουσική, φωτιζόμενος από το λαμπογυάλι. Έχει μια φοβερή μυρωδιά αυτό το δωμάτιο, που σε κάνει να αισθάνεσαι ότι μπαίνεις σε έναν διαφορετικό κόσμο. Εκεί παίζω με σεβασμό μουσική.

»Θέλω να “σκίσω” τον Άδη και να μπορέσουν να αναστηθούν οι πρόγονοί μας, ώστε να μη χαθεί τίποτα από την αλησμόνητη πατρίδα μας».

Πρόσφατα ο Γρηγόρης Σιδεράς ολοκλήρωσε τη μουσική για έναν ακόμα δίσκο του, ο οποίος θα κυκλοφορήσει μέσα στο 2016.

Ρωμανός Κοντογιαννίδης