Ο ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΑ «ΝΟΗΜΩΝ» ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΤΗΣ ΕΥΗΣ ΡΟΔΑ

Δευτέρα, 27 Ιανουαρίου, 2020 - 09:47

Ο μεγάλος αριθμός διαφορετικών ατόμων που αποτελούν μέλη μιας σχολικής κοινότητας (εκπαιδευτικοί, μαθητές, γονείς, βοηθητικό προσωπικό, μέλη Σχολικού Συμβουλίου, Σχολικής Επιτροπής, εκπρόσωποι της Τοπικής Αυτοδιοίκησης κ.α.) καθώς και οι πολυποίκιλες ειδικότητες εξωτερικών συνεργατών (π.χ. Τράπεζες, λογιστές, προμηθευτές, τεχνικοί κ.α.) με τους οποίους καλείται ένας Διευθυντής σχολείου να συναλλάσσεται για τη διευθέτηση και ρύθμιση θεμάτων που αφορούν την ομαλή λειτουργία του σχολείου του, απαιτεί να διαθέτει, πέρα από ικανοποιητικό IQ, και ένα ευρύ φάσμα ικανοτήτων και δεξιοτήτων (προσωπικών, κοινωνικών και συναισθηματικών), ώστε να αντεπεξέρχεται επιτυχώς στους πολλαπλούς ρόλους που καλείται να επιτελέσει.

Παρότι καθοριστικά κριτήρια για την επιλογή στελεχών εκπαίδευσης αποτελούν τα τυπικά προσόντα των υποψηφίων (μεταπτυχιακές σπουδές, γλώσσες, ψηφιακές δεξιότητες, προϋπηρεσία κ.λπ), ωστόσο η γνωστική νοημοσύνη μόνη της, καθώς και οι διανοητικές ικανότητες, δυστυχώς δεν αποτελούν επαρκές εφόδιο ούτε ισχυρό προβλεπτικό παράγοντα για την καλή απόδοση του/της Διευθυντή/ντριας στον χώρο του σχολείου και στο πλαίσιο της σχολικής ζωής, με όλες τις ιδιαιτερότητες, τις δυσκολίες, τις αντιξοότητες και τα απρόβλεπτα συμβάντα της εκπαιδευτικής καθημερινότητας. Στη συνέντευξη επιλογής επίσης, ο διαθέσιμος χρόνος καθώς και τα μέσα που διαθέτει η επιτροπή είναι ελάχιστα και ανεπαρκή για τη διερεύνηση των συναισθηματικών δεξιοτήτων των υποψηφίων. Έτσι, αρκετά σχολεία στελεχώνονται με πολύ μορφωμένους Διευθυντές μεν, (ως προς τα τυπικά προσόντα), πολύ «άκομψους & άχαρους» δε, ως προς τις συναισθηματικές δεξιότητες.

Σύμφωνα με τις έρευνες, oι άνθρωποι που έχουν υψηλό δείκτη νοημοσύνης (IQ -Intelligence Quotient) δεν έχουν απαραίτητα και την ικανότητα να ελέγχουν τη συμπεριφορά τους ή να τα πηγαίνουν καλά με τους άλλους, ενώ αντίθετα τα άτομα που εξασκούν τη Συναισθηματική Νοημοσύνη έχουν τη μοναδική ικανότητα να επιτυγχάνουν σε καταστάσεις, στις οποίες άλλοι πασχίζουν να τα καταφέρουν. Συνεπώς ο συναισθηματικός δείκτης νοημοσύνης του Διευθυντή (EQ -Emotional Quotient) επηρεάζει την ανταπόκρισή του στις συναισθηματικές διεγέρσεις και κατά συνέπεια παίζει έναν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της διαχείρισής τους μέσα στο σχολείο.

Εφόσον ο Διευθυντής του σχολείου (οποιασδήποτε βαθμίδας) αναγνωρίσει και κατανοήσει ότι τα συναισθήματα μεταφέρουν πολύτιμα μηνύματα για το πότε μια κατάσταση είναι θετική ή αρνητική, μπορεί να αξιολογήσει την κατάσταση, να προσαρμόσει τη συμπεριφορά του ή τη διάθεσή του, να διαχειριστεί αποτελεσματικά τις σχέσεις με τα μέλη της σχολικής κοινότητας, να δράσει ανάλογα ή να πάρει αποφάσεις. Βέβαια, το πώς αισθάνεται κάθε άτομο τα συναισθήματα εξαρτάται από το πώς αντιλαμβάνεται την εμπειρία αυτή καθ’ εαυτή, και αντίστροφα, η αντίληψη της εμπειρίας του συναισθήματος εξαρτάται με τη σειρά της από μια προηγούμενη νοητική διεργασία (Austin, 2010).

Πώς μπορεί λοιπόν ένας Διευθυντής σχολείου να αξιοποιήσει αυτή τη νοητική διεργασία χρησιμοποιώντας τα συναισθήματα, ώστε να έχει πληρέστερη αντίληψη και καλύτερη διαχείριση των προβλημάτων στον χώρο του σχολείου;

A) Η ιεραρχική δόμηση του μοντέλου της συναισθηματικής νοημοσύνης των Mayer, Salovey, & Caruso (1998) ως ικανότητας του νου και ως ενός συνόλου συνδυασμένων ικανοτήτων, αρχίζει με την επίγνωση, αντίληψη, αναγνώριση, ταυτοποίηση και έκφραση του συναισθήματος που συντελούν στο να γίνει η διάκριση ανάμεσα στις διαφορετικές καταστάσεις και να κριθεί αν είναι θετικές και «φιλόξενες» (hospitable situations) ή το αντίθετο. Ο Διευθυντής ή η Διευθύντρια πρέπει να μπορεί να κατανοεί τα υποκρυπτόμενα σημάδια μιας ενδεχόμενης άβολης κατάστασης που αφορά στον εαυτό του, στους συνεργάτες του ή στους μαθητές και να αναγνωρίζει ότι κάτι δεν πάει καλά στο σχολείο, από τα μηνύματα που μεταφέρουν τα συναισθήματα, τα δικά του και των άλλων.

B) Ύστερα από την αναγνώριση, πρέπει να γίνει η κατάλληλη χρήση του συναισθήματος, που θα επηρεάσει και θα επεκτείνει τη σκέψη του. Εδώ συμπεριλαμβάνεται και η αλλαγή του συναισθήματος με σκοπό την αλλαγή κατεύθυνσης των γνωστικών διεργασιών για αναζήτηση νέων προοπτικών ή διαφορετικού τρόπου επίλυσης προβλήματος ή ανάπτυξη δημιουργικότητας. Για παράδειγμα ένα φευγαλέο αίσθημα ανησυχίας πρέπει αμέσως να ενεργοποιεί την εστίαση της προσοχής του σε πιθανό πρόβλημα που αναδύεται και που μπορεί να αφορά αυτόν ή την ομάδα του. Ο «νοήμων» συναισθηματικά Διευθυντής αξιοποιεί το μήνυμα και αναπτύσσει εναλλακτικά συναισθήματα προκειμένου να αναπτύξει νέους, διαφορετικούς και πιο δημιουργικούς τρόπους αντιμετώπισης της προβληματικής κατάστασης.

Γ) Ακολουθεί το τρίτο στάδιο του μοντέλου, όπου πρέπει να γίνει η κατανόηση των πληροφοριών που μεταφέρει το συναίσθημα, δηλαδή τι είναι αυτό που το προκάλεσε, ποια είναι η αιτία του και πώς μπορεί να αλλάξει ή να μεταβληθεί. Πρέπει δηλαδή να είναι ικανός να προσδιορίσει ότι η πιθανή αλλαγή της διάθεσης ή η αίσθηση ανησυχίας των ανθρώπων στον χώρο εργασίας του μπορεί να μην οφείλεται απλώς σε έναν εξωτερικό και ανούσιο παράγοντα αλλά σε κάτι πιο βαθύ και σοβαρό, που πιθανόν δεν γίνεται αντιληπτό με την πρώτη ματιά.

Δ) Ακριβώς επειδή τα συναισθήματα μεταφέρουν πολύτιμες πληροφορίες, ο Διευθυντής πρέπει να παραμένει ανοιχτός σε αυτά, να τα ενσωματώνει στην ομάδα του και στην εργασιακή διαδικασία, να επιτρέπει να επιδράσουν και να αποκαλύψουν την πραγματική κατάσταση, οποιαδήποτε κι αν είναι αυτή, και να μην επιλέγει την εύκολη και βολική επιλογή να τα αγνοήσει. Η εστίαση της προσοχής του στο συναίσθημα δεν τον κάνει αδύναμο ή τρωτό, αντίθετα, η εστίαση στο συναίσθημα επιτρέπει στον Διευθυντή να αντιμετωπίσει και να διαχειριστεί πιο αποτελεσματικά και επιτυχημένα τις αλλαγές, τις διαφωνίες, τους διαπληκτισμούς και γενικά την επίλυση προβλημάτων στον εργασιακό χώρο.

Αυτή η ενσωμάτωση του συναισθήματος στον τρόπο διοίκησης δεν αποτελεί ένα παθητικό εργαλείο για τον/την Διευθυντή/ντρια αλλά μια δυναμική θετική λειτουργία με πολλά οφέλη για τον/την ίδιο/α και όλα τα άτομα που αλληλεπιδρά. Από αυτήν την οπτική, η συναισθηματική νοημοσύνη τοποθετείται κάτω από την ομπρέλα της Θετικής Ψυχολογίας και μπορεί να παράγει θετικά αποτελέσματα στη σχολική ζωή, την εκπαιδευτική κοινότητα και την ευρύτερη τοπική κοινωνία.

Ωστόσο δεν πρέπει να αγνοηθεί ότι υπάρχει και η σκοτεινή πλευρά της συναισθηματικής νοημοσύνης (Furnham & Rosen, 2016), ιδιαίτερα όταν χρησιμοποιείται από άτομα που έχουν την τάση να χειραγωγούν και να ελέγχουν τους άλλους με «συναισθηματική εξυπνάδα και πονηριά», και με πρακτικές «μακιαβελισμού», και πιθανότατα να γίνεται αρνητική χρήση της ικανότητας, με στόχο τα ατομικά οφέλη. Η αρνητική αυτή πλευρά της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι ένα θέμα που έχει και φιλοσοφικές διαστάσεις. Σύμφωνα με τον Carr (2000), «η αξία της συναισθηματικής νοημοσύνης εξαρτάται από τους ηθικούς σκοπούς τους οποίους εξυπηρετεί». Αυτή η διάσταση της χρήσης της συναισθηματικής νοημοσύνης έχει ελάχιστα διερευνηθεί και αλίμονο αν αφορά ή αγγίζει ουδόλως και σε κανένα επίπεδο τον ευαίσθητο χώρο της Εκπαίδευσης.

Πηγές:

Austin, E. (2010)

https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1348/000712609X474370

Beltman, S., Mansfield, C. & Price, A. (2011)

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1747938X11000297

Carr, E. (2000)

https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/109830070000200404?journalCode=pbia

Caruso, P. & Salovey, D. (2004)

http://ei.yale.edu/publication/emotional-intelligence-theory-findings-implications/

Day, D. (2014)

https://books.google.gr/books?hl=elHYPERLINK

Furnam, A., Rosen, A. (2016)